شیوه کاربرد آیات قرآن در زندگی حافظ

بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ  (عنکبوت/49)

انسان در زندگی خود با هر علمی انس داشته باشد به طور آگاهانه و حتی  ناخودآگاه از الفاظ و جملات آن علم  درگفتگوی روزمره خود استفاده می کند.  انس با قرآن نیز موجب حضور الفاظ و معانی  این کلام نورانی در ذهن شده ، در زندگی افراد، با غرض های مختلف به صورت متن یا ترجمه یا مفهوم آیه نمایان می شود. این مطلب با دقت در آثار بزرگان دین ،شخصیت های علمی، ادبا و شعرای اسلامی به وضوح دیده می شود ؛ استفاده از استشهادات قرآنی در تایید یا رد کلام ، استفاده جهت تکمیل بحث ، شروع و اتمام سخن ، تبرک کلام به آیه ای از قرآن و...
واضح است یکی از ثمرات حفظ قرآن ، قابلیت استفاده از آیات قرآن در زندگی است به این صورت که انسان بتواند برای هر موضوع و اتفاقی ، آیه ای از قرآن را متناسب با آن به کار برد. و از آن جا که حافظ قرآن انس بسیار و ارتباط مستمر با آیات قرآن داشته ، بیشترین آمادگی و استعداد را در این زمینه دارد.
       استفاده آیات توسط حافظ قرآن به دو صورت ممکن  است:
   1-    به صورت سرگرمی و دوستانه ؛ که این کاری است مطلوب و جذاب (به خصوص برای کودکان و نوجوانان) . به شرط اینکه استفاده نابجا از آیات نشود و موجب وهن قرآن نباشد.
   2-   به صورت کاربردی جهت اثبات، تأیید یا رد یک مطلب .در این باره  دو نکته را باید مد نظر داشت؛  
الف) تسلط ؛ لازم است حافظ قرآن تسلط کامل و دقیق بر الفاظ آیات مورد نظر داشته و آن را صحیح و بدون اشتباه با آیات دیگر ادا کند .( البته برای توده ی مردم و کسانی که زبان عربی را به خوبی نمی دانند بهتر است روی ترجمه آیات بیشتر تکیه کرد.)
      ب‌) ارتباط مفهومی
حافظ قرآن باید معنای دقیق الفاظ آیه را بداند تا استفاده صحیحی از آن داشته باشد. ندانستن معنا و اشتباه در آن ، موجب برداشت های نامربوط و غیر واقعی از آیات می شود. در نتیجه نه تنها ما را به مقصد مطلوب نمی رساند بلکه از مطلب مورد نظر دور کرده و در غرض خلل ایجاد می کند.
به طور خلاصه می توان گفت در هر دو طریق به کار گیری آیات ، موارد زیر لازم است :
     1-    تسلط بر الفاظ آیه
     2-    شناخت معنای الفاظ
     3-    توانایی ترجمه صحیح ( و تطبیق معنا بر آیه)
     4-    بیان آیه در موضوع مورد نظر برای مخاطب
       مثال : «إنّی لِعَمَلِکُم مِنَ القالین»- شعرا 168
     1-    الفاظ آیه را درست ادا کنیم (قالین را قائلین نخوانیم!!)
     2-    معنای هر کلمه را دقیق بدانیم : "قالین" از ماده "قلی" به معنای دشمنی است نه از ماده "قول" به معنای گفتار . که در ترجمه به اشتباه گفته شود : من درباره کارهای شما حرف دارم!!
     3-    ترجمه صحیح: «به راستی من دشمن عمل شما هستم»
     4-    بیان آیه : «در بحث امر به معروف و نهی از منکر ، یکی از مراحل برخورد با مخاطب این است که رفتار ناپسند او مورد تهاجم و انتقاد قرار گیرد نه خود شخص . حضرت لوط علیه السلام در مقابل قوم خلافکار و بی بند و بار خود می فرماید : «إنّی لِعَمَلِکُم مِنَ القالین» یعنی من دشمن عمل شما هستم (نه خود شما)
اصل مهم :
درست است که انس زیاد با قرآن و تکرار مستمر آن ، ما را در کاربردی کردن آیات کمک می کند ولی این استفاده بدون تمرین ذهنی و عملی ناچیز و محدود خواهد بود . جهت ارتقای این روند کارهای زیر پیشنهاد می شود:
1-      الگو گیری از روش بزرگان؛ با دقت در آثار و مکالمات قرآنی بزرگان دین ، شعرا ، حافظان قرآن و ...
2-        تمرین نکته سنجی؛ با تفکر درمعنای آیه و استخراج ذهنی نکات و سپس تطبیق آن با تفاسیر معتبر
3-       تمرین انتقال ذهنی: عنوان کردن یک موضوع ، بررسی ذهنی آیات مختلف مربوط به آن
4-         استفاده از منابع: مطالعه تفاسیر و فرهنگ های موضوعی قرآن و ...
   مثال 1) الگو گیری از روش بزرگان :
الف) استفاده ائمه اهل بیت علیهم السلام از آیات قرآن در دعاها و مناجات ها (مثل دعای ندبه ، مناجات مسجد کوفه و...) و  در سخنرانی و پرسش و پاسخ های ایشان  ؛
نهج البلاغه /حکمت 135 : امام علی علیه السلام فرمودند: هر که را چهار چیز بخشند از چهار چیز محروم ننمایند: آن را که دعا بخشند از اجابت، و هر که را توبه بخشند از قبول، و هر که را استغفار بخشند از آمرزش، و هر که را شکر بخشند از اضافه شدن نعمت محروم ننمایند.
گواه این واقعیات در کتاب خداست، خداوند در مسأله دعا فرمود: « ادْعُونى اَسْتَجِبْ لَکُمْ.» و در استغفار فرمود: « وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً اَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللّهَ یَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَحیماً» و درباره شکر فرمود: « لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزیدَنَّکُمْ» و در توبه فرمود: « اِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَة ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَریب، فَاُولئِکَ یَتُوبُ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اللّهُ عَلیماً حَکیماً»  
 
ب)گلستان سعدی :  منّت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربتست و به شکر اندرش مزید نعمت هر نفسی که فرو می رود ممدّ حیاتست و چون بر می آید مفرّح ذات پس در هر نفسی دو نعمت موجودست و بر هر نعمت شکری واجب .
از دست و زبان که برآید                     کز عهده شکرش به در آید
اِعملوا آلَ داودَ شکراً وَ قلیلٌ مِن عبادیَ الشکور
:: در این قطعه ادبی از حداقل 5 آیه قرآن بهره برداری شده است ::
 
ج) محاضرات الادباء1/217 : در حکایت آمده است که : مردی قطعه زمینی در مجاورت زمین شخصی دیگر داشت و هرسال بخشی از زمین او را ضمیمه قطعه زمین خویش می ساخت.
روزی صاحب زمین اولی به دومی گفت:این نقصان وکاستی در زمین من از چه روی پدید می آید؟ 
دومی :مگر نشنیده ای که خدا می گوید((اولم یروا نأتی الارض ننقصها من اطرافها)) آیا نمی بینند که ما در زمین در می آییم و از کناره های آن می کاهیم؟( رعد-41)
اولی: پس این افزودنی در قطعه زمین تو از کجا پدید می آید؟
دومی: ((ذلک فضل الله یوتیه من یشاء)) این فضل خداست آن را به هر که بخواهد بدهد ( مائده-156)
.اولی: آخر چرا  مال تو افزونتر می شود و مال من نقصان می یابد؟
دومی: ((یا ایها الذین آمنوا لا تسألوا عن اشیاء إن تُبدَلکم تَسُؤکُم))یعنی:ای کسانی که ایمان آورده اید! از چیزهایی که اگر برایتان آشکار شود ناخشنودتان کند مپرسید! (مائده -101)
توضیح 2) تمرین نکته سنجی :
این روش جهت بالا رفتن قوه برداشت از آیه در راستای تطبیق با موضوعات مختلف به کار می رود . ابتدا آیه ای را انتخاب کرده ، سپس با دقت در تک تک الفاظ آن و توجه به معنای لفظ ، نکاتی که به ذهن می رسد را استخراج می کنیم . در برخی آیات ممکن است هر لفظ نکته ای را دربر گیرد  و در برخی دیگر ، ترکیب چند لفظ با هم نکته ای را به ما نشان می دهد .به هر حال پس از جمع آوری نکات بایستی به سراغ کتب لغت (مثل قاموس قرآن ) و تفاسیر معتبر رفت و نسبت به تک تک نکاتی که استخراج کرده ایم مستند معتبر پیدا کنیم. نکاتی که مستند است را می توانیم گسترش دهیم .پس بایستی خدای متعال را به خاطر فهم آن شکرگزار باشیم. اما نکات غیر مستند را نباید علنی کرد چرا که ممکن است دچار تفسیر به رأی شویم که نزد خداوند متعال بسیار ناپسند است .
در این زمینه مطالعه تفسیر نور و تفسیر راهنما توصیه می شود.
مثال : اصول خبرنگاری در آیه 22 نمل :
"فمکث غیر بعید فقال  أحطت1 بما لم تحط به2 وجئتک3 من سبإ4 بنبإ5 یقین6"
یک خبر اصولی خبری است که :
     1-    خبرنگار به خبری که می آورد احاطه کامل داشته باشد(بر اساس گمان و احتمال نباشد)
     2-    خبرش تکراری نباشد (مخاطب قبلا نشنیده باشد)
     3-    خبرنگار مشخص باشد(خبر از خودش است یا از منبعی نقل قول کرده)
     4-    محل برداشت خبر معلوم باشد (که این اتفاق در کجا افتاده است)
     5-    خبر ، برای مخاطب مهم و اساسی باشد.(هر خبری قابلیت بازگو کردن ندارد) =: {نبأ ، خبر مهم و صادق است که مفید علم یا ظن است}
      6-    خبر ، قطعی و یقین آور باشد تا قابلیت اعتماد داشته باشد.
تمرین: آیات زیر را بررسی کرده و پس از استخراج نکات با کتاب تفسیر نور تطبیق دهید.
آیه 35 سوره نساء / آیه 46 انفال / آیه 264 بقره
توضیح 3) تمرین انتقال ذهنی :
برای این تمرین باید موضوعی از قرآن عنوان شود ، سپس با تفکر و انتقال ذهنی ، آیات مرتبط با آن موضوع را استخراج و یادداشت نمود. لازمه این تمرین دانستن معنا و مفهوم آیات است.
الف ) نماز شب
ب) آداب تلاوت قرآن
ج)آداب خوردن و آشامیدن
د) ملاک ارزش گذاری افراد در قرآن
ه) مصادیق 3 گروه انسان ها که در آیه آخر سوره حمد آمده در کدام آیات قرآن ذکر شده است؟  
(نعمت داده شده گان – غضب شده گان-گمراهان)
و) حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی
سید مهدی میرسعیدی
http://hafezan.blog.ir